هنر دوره سلجوقی و خوارزمشاهیان بخشی از هنر اسلامی است که شامل سال‌هایی میشود که این سلسله‌ها در آسیای مرکزی، ایران و آناتولی صاحب قدرت بودند و نیز شامل ادواری است از نابسامانی و انحطاط تاریخ سلجوقیان در ایران که در مجموع دو سده به طول انجامید.
نوآوری‌های معماران ایرانی در این دوره از هند تا آسیای صغیر نتایج و پی‌آمدهای وسیعی در بر داشت؛ و هنرمندان در گسترهٔ وسیعی از هنرها، شامل نساجی و سفالگری، عاج‌کاری، فلزکاری با ویژگی‌های منطقه‌ای آثار ماندگاری را خلق کردند.
در عصر سلجوقیان هنر معماری به شکوفایی و کمال نسبی رسید و هنرمندان و معماران آثار فراوانی به وجود آوردند. در این دوره از تلفیق حیاط چهار ایوانی و تالار مربع گنبددار (چهارطاقی)، مسجد بزرگ ایرانی به وجود آمد. به‌گونه‌ای که حیاط مرکزی و چهار ایوان اطراف آن اساس معماری مذهبی در ایران گردید. نماسازی دیوار بناها با آجر بود و از امکانات هنری آن استفاده می‌شد و نقوش متنوعی از آجر به‌وجود می‌آورند. هنر آجرتراشی و تزئین بناها با آجرهای تراشیده شده از قرن پنجم هجری در ایران معمول و تا اواخر قرن ششم ادامه یافت و کامل‌تر گردید. در اواخر عهد سلجوقی تزئینات گچبری و رنگ اهمیت زیادی یافت. کاشی لعابدار فیروزه‌ای در تزئین معماری بکار گرفته شد.
سلجوقیان در اصل از طوایف چادر نشین و صحراگرد ترکمن از نواحی قرقیز در آسیای مرکزی بودند که در اوایل سده ی پنجم ه . ق با تصرف قسمت اعظمی از ماوراءالنهرحکومت خود را پایه گذاری نمودند . دوره سلجوقی از ادوار مهم تمدن اسلامی ایرانی است که در آن هنرهای گوناگون به چنان حد تعالی و پیشرفت رسیدند که در کمتر دوره ای از تاریخ ایران بدان حد رسیده اند . در این دوره هنر فلزکاری ایران به حد اعلای تکامل و پیشرفت رسید و اشیاء باقی مانده از این دوره نشانگر این مدعا است. در این دوره به طبع دوره های قبلی از طلا و نقره به دلیل منع دینی استفاده کمتری گشته است. از طلا و نقره به صورت ترصیع بر روی فلزات کم ارزش تر به مانند مفرغ و برنج استفاده شده است. هدف از انجام این مقاله مشخص کردن نقوش مورد استفاده و فلزات استفاده شده در این دوره و نوآوریهایی است که در مکتب خراسان و مکتب موصل به وجود آمده است. از مهم ترین مکاتب این دوره میتوان به مکتب خراسان و موصل اشاره کرد جز مراکز مهم هنر و صنعت دوره سلجوقیان به ویژه فلزکاری هستند. این مقاله با روش کتابخانهای گردآوری شده، با رویکرد تحلیلی- توصیفی است به نحوی که نقوش مورد بررسی قرار گرفته، سپس نقوش مورد تحلیل و نماد شناسی قرار گرفته و هدف از ایجاد این نقوش بیان میشود.
دوران حکومت سلجوقیان در ایران دوره شکوفایی فرهنگ ایرانی- اسلامی است. در این عصر دگرگونی هایی در هنر ایران پدید آمد و این تحول معیاری در هنرهای اصیل ایرانی نظیر معماری، نگارگری، سفال گری و سایر رشته ها گردید. تاثیر هنر سلجوقی چنان ژرف و گسترده است که اگر نتوان آن را دوره رنسانس هنری برشمرد؛ می توان یکی از پر رونقترین اعصار هنر ایران به حساب آورد. در این پژوهش سعی شده است به روش توصیفی و تحلیلی نخست به برخی ویژگی های هنر سلجوقی اشاره شده و سپس جلوه هایی از هنرهای معماری، سفالگری و منسوجات در این عصر مورد بررسی قرار گیرد. همچنین یافته های تحقیق حاضر موید این نکته است که در زمینه معماری، مساجد این دوره بیشتر از شبستان، گنبدخانه، و صحن چهار ایوانی تشکیل شده است که این ترکیب نیز از هنر معماری خراسان سرچشمه می گرفت و از معروف ترین بناهای این دوره می توان به مسجد جمعه اصفهان، مناره جام و بقعه سنجر در مرو اشاره نمود. در زمینه سفال گری نیز موفقیت هایی به دست آمده بود که از آن جمله می توان به ساخت ظروف سفالی با نقاشی رولعابی، زیرلعابی و ظروف بدنه قرمز با روکش سفید اشاره نمود. در زمینه هنر فلزکاری نیز می توان انواع کاسه ها، گلدانها و جام های طلایی، نقرهای و برنزی را نام برد که با تصاویر گیاهی و جانوری و خطوط کوفی به شکل کندهکاری، برجسته کاری و ترصیع تزیین شده اند. همچنین پارچه های ابریشمی معروف به پارچه های اردکی نیز از نمونه های عالی نساجی در این دوره است که با خطوط کوفی آبی رنگ تزیین شده است و موجبات رشد و بالندگی این هنرها را در دوره های بعدی فراهم نموده است
منبع:مقاله هنر سلجوقیان